deelvraag-1-resultaten

Waar radio initieel alleen de mogelijkheid bood berichten te versturen of ontvangen, verschoof het naar een medium waar dialoog en verbinding mogelijk werd. Radio biedt een mogelijkheid om samen, collectief en publiekelijk uit te spreken en zo meerder perspectieven te omvatten (Rousseau & Sternfeld, 2024). Binnen Nederland zetten online radiozenders als Radio Echobox, Stranded FM en Radio Worm zich in om de stad waarin ze gevestigd zijn te representeren door diverse radiomakers en belevingswerelden te betrekken. Dit doen ze mede door workshops aan te bieden waarin je van begin tot eind wordt begeleid in het opzetten van je eigen radioshow en waarin kennis kan worden gemaakt met radio als collectieve artistieke tool.

Tijdens een vierweekse radioworkshop bij Radio Echobox in Amsterdam leerden we elkaar kennen in de verschillende vormen die onze radiozenders aannamen: van auditief kookprogramma tot coming of age zender en van een Litouwse volksmuziek tot Zuid-Afrikaanse beats. Zelf ontwikkelde ik een radio-demo waarin ik één van de visuele kunstwerken die op dat moment in West Den Haag te vinden was, op een auditieve manier ging beschouwen in een interview met mijn collega Frank. Dit interview bevatte ook een soundscape gemaakt in en om West. Door hem op dezelfde manier vragen te stellen zoals ik ook doe bij kinderen tijdens een rondleiding, hoopte ik op een toegankelijke manier over kunst te kunnen praten. Wel merkte ik dat hij een zekere mate van voorkennis had en ik daaronder ook een soundscape had die hem bekend in de oren kwam, waardoor het gesprek minder toegankelijk was dan met de kinderen die ik normaal gesproken rondleid. Daarbij had ik met de volgorde van de soundscape al een narratief gecreëerd waarin ons gesprek plaatsvond. Als ik deze rondleiding met kinderen deed, hadden kinderen meer ruimte om op elkaars associaties te reageren, waardoor een bepaalde vorm van hiërarchie in gesprek werd weggenomen. Ik was in deze gevallen eerder een soort mediator dan vragensteller.

Radio geeft vrijheid in de manier waarop we taal gebruiken. We kunnen het deconstrueren en een verhaal op een manier over te brengen, waarbij “alledaags” taalgebruik soms niet toereikend is om het verhaal te vertellen dat je wil vertellen. Daarbij speelt onzichtbaarheid van de sprekende, maar ook de onzichtbaarheid van de luisterende een rol in de anonimiteit maar misschien ook wel in de herkenbaarheid van een verhaal (Rousseau & Sternfeld, 2024). In de eendaagse workshop bij Stranded FM heb ik deelgenomen aan een oefening waarin we in tweetallen een geschreven verhaal auditief maakten door onze interpretaties van het verhaal te koppelen aan tekst: dit kon van alles zijn: foleys, muziek, omgevingsgeluiden, etc. Doordat we dit in tweetallen deden kwam je erachter hoe verschillende belevingswerelden voor verschillende interpretaties kunnen zorgen. Aansluitend hebben we in hetzelfde tweetal een live uitzending gedaan op de radio waarin we interpretaties combineerden (Broed Workshop, 2024).

Het documenteren van verschillende stemmen, staat centraal in Svetlana Alekseijvitsj haar werk. In haar boek The Unwomanly Face of War, interviewt ze vrouwelijke ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog in de Soviet Unie en deelt ze hun mondelinge geschiedenis. Dit zijn mensen die normaal gesproken geen geschiedenisboeken schrijven en juist daarom laat ze hun polifonie aan stemmen horen (Alexievich, 2017). Middels mondelinge geschiedenis kunnen gemeenschappen en hun verhalen collectief gearchiveerd worden (Thurmann-Jajes et al., 2019). Ik heb me bij de interviews met me oma laten inspireren door haar methode en interesse in het belang van de “kleine geschiedenis” van alledaagse mensen. Zo kwam ik er tijdens gesprekken met mijn oma achter belevingen van grootse evenementen in de geschiedenis, zoals mijn overgrootoma’s ervaring met de Russen in de Tweede Wereldoorlog en hoe ze al sinds jongs af aan op de collectieve boerderij werkte. Dit zijn verhalen die je niet zo hoorde op de Roemeense radio toentertijd, die door de staat gecontroleerd werd en waar invloeden van buitenaf niet toegestaan waren.

Machtstructuren binnen radio is ook een thema in het werk van de Japanse kunstenaar en activist Testuo Kogawa. Hij pleitte voor een herstructurering van de macht door de Mini FM, een radio die niet alleen kan ontvangen maar ook zenden, een soort voorloper van online radio. In plaats van broadcasten, kon de Mini FM maximaal enkele kilometers narrowcasten, waardoor de positie van zender en ontvanger elkaar afwisselen. Net als het feministische Shortwave Collective, een internationaal radio collectief, ziet Kogawa radiotechnologie als een collectieve praktijk en maken ze informatie zo toegankelijk mogelijk. Zo heb ik meermaals mailcontact gehad met het Shortwave Collective over ideeën die ik had en waar ik de informatie het beste kon vinden. Zij verwezen me door naar Kogawa's Mini FM. Kogawa stelde zijn studio open waarin mensen een eigen Mini FM wilde maken. Ook ik heb contact gezocht met organisaties als ACU, MOIRA en BAK (waar ik eerder een radio circuit bending evenement heb bijgewoond), maar zonder succes, mogelijk vanwege het grijze gebied van de legaliteit ervan. Het idee van de Mini FM en narrowcasten is dat het erg makkelijk te maken is en dat meerdere mensen uit de buurt op deze manier met elkaar kunnen communiceren terwijl ze leren over radiotechnologie. Middels de website www.anarchy.translocal.jp, maakte ik een Mini FM, waarmee het gelukt is om via mijn laptop een audiofragment van mijn oma af te spelen en deze via mijn telefoonradio te horen op frequentie 81.6. Toen ik verder wilde met dit plan, werd het me afgeraden, omdat er hoge boetes staan op het onderbreken van radiocommunicatie en dit ook gevaarlijk kan zijn voor belangrijke diensten als de brandweer en de politie. Ik besloot een ander pad in te slaan waarbij de opgedane kennis over circuits bouwen bruikbaar was en door te doen alsof radio’s echt werken, maar met elektronica (Arduino) die niet op werkt met radiosignalen.

Radio maakt het dus mogelijk om mondelinge geschiedenissen vast te leggen, zoals in de interviews met mijn oma, waarin persoonlijke ervaringen van en met grote historische gebeurtenissen worden gedeeld. Door in dialoog te gaan met geluiden uit de omgeving, ontstaat er een vorm van documentatie die de hiërarchie tussen verteller en luisteraar kan wegnemen en er ruimte ontstaat voor nieuwe narratieven. Vernieuwende en experimentele radioprojecten, zoals Mini FM, online radiozenders, en de Shortwave Collective, creëren een platform waar verhalen collectief kunnen worden verteld en geïnterpreteerd. Zo kan het meerstemmige karakter van radio worden ingezet in documentatie door ruimte te bieden aan diverse perspectieven en stemmen.